Ανθούπολη Περιστερίου : Η Εξέγερση Του Κάρβουνου.

Η ιστοριά μιας άλλη μεταλλευτικής δραστηριότητας πριν λίγες δεκαετίες στην Ανθούπολη Περιτερίου!

(η περιοχή ακόμα είναι γνωστή ως “κάρβουνο”)

Μια μεγαλειώδης κινητοποίηση των κατοίκων της Ανθούπολης στο Περιστέρι το Μάιο του 1956 έμεινε γνωστή σαν «Η εξέγερση του κάρβουνου».

Ήταν η εξέγερση που έβαλε τέλος στην παράνομη και ληστρική εκμετάλλευση του υπεδάφους. Χιλιάδες αστυνομικοί κινητοποιήθηκαν, και έδωσαν πραγματική μάχη με όπλα αλλά δεν κατάφεραν να υποτάξουν τους εξεγερμένους. Οι εγκαταστάσεις των λιγνιτωρυχείων πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς. Δεν ξαναλειτούργησαν!

Μια ιστορία που έμεινε και παραμένει στο περιθώριο. Αλλά ήταν η πιο σημαντική λαϊκή κινητοποίηση στην Ελλάδα σε λιγότερο από εφτά χρόνια από το τέλος του εμφυλίου. Και τρομοκράτησε την άρχουσα τάξη της εποχής γιατί ήταν σημάδι ότι η ιστορία δεν τέλειωσε με τη νίκη της στα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας. Δυο χρόνια αργότερα, στις εκλογές του 1958, η ΕΔΑ αναδείχτηκε δεύτερο κόμμα. Έτσι επέλεξαν την τακτική της αποσιώπησης του συμβάντος.





Η ιστορία εξόρυξης λιγνίτη από το υπέδαφος του Περιστερίου ξεκίνησε το 1933. Από το 1924 είχαν εγκατασταθεί εκεί οι πρώτοι πρόσφυγες. Τη πρωτοβουλία είχε η οικογένεια του Γιώργου Ρομπάκη που πριν την Μικρασιατική περιπέτεια του 1922 είχε στην ιδιοκτησία της το ορυχείο «Ζον Γκουλντάκ» στη Μαύρη Θάλασσα. Στο Περιστέρι η επιχείρηση είχε την επωνυμία «Λιγνιτωρυχεία Αττικής Α.Ε.»

Τη περίοδο της Κατοχής 1941-44 το λιγνιτωρυχείο πωλήθηκε σε Ιταλούς και μετονομάστηκε σε Agenta Carboni Italiani. Μετά την Κατοχή πέρασε, ως εχθρική περιουσία, στα χέρια του Ελληνικού Δημοσίου και το 1951 μισθώθηκε, με μια σκανδαλώδη σύμβαση, στην εταιρία του Φραγκίσκου Πρεζάνη.

Το έδαφος όμως από οποίο γινόταν η εξόρυξη του λιγνίτη ήταν πλέον οικιστικός χώρος κι η λειτουργία του απειλούσε τις ζωές τους. Αυτό προκάλεσε την εξέγερση.

Σήμερα η ιστορία της Ανθούπολης ζωντανεύει στη Χαλκιδική και στον αγώνα των κατοίκων της περιοχής ενάντια στα ορυχεία χρυσού.

Αυτό είναι το χρονικό της εξέγερσης στο Περιστέρι το 1956.

Η ΑΣΥΔΟΣΙΑ



Το 1952 η επιχείρηση του Φ. Πρεζάνη ανοίγει νέο φρέαρ σε απόσταση μόλις 20-30 μέτρων από τα σπίτια της περιοχής της Ανθούπολης. Ισχυρίζεται ψευδώς ότι το φρέαρ προορίζεται για την εγκατάσταση μηχανημάτων εξαερισμού. Κατά παράβαση του Μεταλλευτικού Κώδικα αλλά με τη κάλυψη του υπουργείου Βιομηχανίας προχωράει στην εξαγωγή λιγνίτη και από αυτό το σημείο.

Από το Σεπτέμβριο του 1953 ορισμένα σπίτια στην Ανθούπολη αρχίζουν να παρουσιάζουν ρωγμές εξ αιτίας της διάνοιξης νέων στοών σε πολύ μικρό βάθος. Κάθε βράδυ οι κάτοικοι τινάζονται από τα κρεβάτια τους από τις εκρήξεις του δυναμίτη. Τα διαβήματα του δεξιού δημάρχου Περιστερίου Σ. Γολεμάτη προς τις αρχές δεν βρίσκουν ανταπόκριση.

Στις 30 Οκτωβρίου καταρρέει η στοά Νο 5 με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ο λιγνιτωρύχος Ιωάννης Τάντουλας και να τραυματιστούν οι Στ. Ασονίδης, Κ. Φουστέρης και Α. Προκάκης.

Η επιχείρηση των λιγνιτωρυχείων συνεχίζει ανενόχλητη τις εργασίες διάνοιξης νέων στοών κάτω από την οικιστική περιοχή της Ανθούπολης δημιουργώντας μεγάλα μεγαλύτερα προβλήματα στα σπίτια των φτωχών οικογενειών. Ήδη εκεί κατοικούν 12.000 άνθρωποι.

Στις 30 Ιουλίου 1954 γίνεται μια δίκη στην οποία είναι κατηγορούμενες 4 εργάτριες από την Ανθούπολη και δυο αστυφύλακες. Πρόκειται για τις Μαρία Καρατζαφέρη, Γεωργία Άταρ, Φωτεινή Κοτσόβου και Σοφία Θεοδωράκη. Οι γυναίκες κατηγορούνται ότι στις 26 Σεπτεμβρίου 1953 (τότε που έχουμε τις πρώτες ρωγμές στα σπίτια) εξύβρισαν τον απεσταλμένο του υπουργού Βιομηχανίας, ανώτερο υπάλληλο Αρ. Τσάκωνα που πήγε στην Ανθούπολη για να εξετάσει τις καταγγελίες των κατοίκων. Οι αστυφύλακες κατηγορούνται επειδή δεν τις εμπόδισαν! Κι ενώ οι γυναίκες καταδικάζονται σε 15 μέρες φυλάκιση, οι αστυφύλακες σε 5 μήνες!

Στις 3 Ιουνίου 1955 το Εφετείο της Αθήνας εκδίδει μια προκλητική απόφαση. Υποστηρίζει ότι ο οποιοσδήποτε μεταλλειοκτήτης μπορεί να προκαλέσει ζημιές σε σπίτια που βρίσκονται στην επιφάνεια αρκεί να τα αποζημιώσει. Αλλά αυτό δεν ισχύει για την Ανθούπολη επειδή τα σπίτια είναι χτισμένα εκτός σχεδίου πόλεως και χωρίς άδεια.

Στις 21 Νοεμβρίου 1955 εκδηλώνεται η πρώτη μαζική αντίδραση των κατοίκων της Ανθούπολης με μια μεγάλη διαδήλωση η οποία διαλύεται από την χωροφυλακή. Αιτία αυτής της κινητοποίησης ήταν η εμφάνιση γεωτρύπανων της εταιρίας Πρεζάνη στο κέντρο της πλατείας της Ανθούπολης προκειμένου να ανοίξουν μια νέα πρόσβαση στις στοές οι οποίες συνεχίζουν να εξαπλώνονται.



Οι κάτοικοι ζητούν την παρέμβαση του πρωθυπουργού και βάζουν για πρώτη φορά ζήτημα κλεισίματος των λιγνιτωρυχείων. Αλλά όλοι αδιαφορούν.



Μήνα με το μήνα η κατάσταση χειροτερεύει. Αρχικά τέσσερα σπίτια υφίστανται καθίζηση κι οι ένοικοί τους αναγκάζονται να μένουν στην ύπαιθρο. Στη συνέχεια πολλά άλλα σπίτια αλλά και ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα παρουσιάζουν ρωγμές και απειλούνται με κατάρρευση.

Τον Απρίλιο του 1956 το έδαφος κάτω από τα σπίτια των Λ. Θεοδωράκη και Κυρ. Σίβιλα παθαίνει καθίζηση, τα σπίτια πλέον είναι ετοιμόρροπα και εγκαταλείπονται.

Ο Δήμος Περιστερίου επισημαίνει τις άμεσες ευθύνες του υπουργείου βιομηχανίας στην ασυδοσία της διεύθυνσης των λιγνιτωρυχείων. Οι στοές ανοίγονται σε βάθος μόλις 15 ακόμη και 12 μέτρων αντί των 50 τουλάχιστον, που ορίζουν οι κανονισμοί.




Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ

Η κατάσταση φτάνει στο απροχώρητο στις 14 Μαΐου 1956. Δυο ακόμα σπίτια υφίστανται καθίζηση. Ανάστατοι οι κάτοικοι της Ανθούπολης αρχίζουν να συγκεντρώνονται σε μικρές ομάδες. Στις 10 το βράδυ η καμπάνες της Αγίας Μαρίνας χτυπούν και καλούν τον κόσμο σε γενική κινητοποίηση. Συγκεντρώνονται περίπου 5 χιλιάδες. Οι αγανακτισμένοι κάτοικοι της Ανθούπολης κατευθύνονται προς τις εγκαταστάσεις των λιγνιτωρυχείων και ειδικά εκεί όπου βρίσκεται ο πύργος με τους ανελκυστήρες. Εκείνη την ώρα σχολάει η απογευματινή βάρδια και δεν υπάρχουν άλλοι εργάτες στις στοές. Η μόνιμη φρουρά των χωροφυλάκων δεν μπορεί να τους αντιμετωπίσει.

Με πανιά ποτισμένα με πετρέλαιο πυρπολούν τις ξύλινες εγκαταστάσεις ενώ ανατινάζουν με δυναμίτη τα τσιμεντένια χτίσματα. Είναι στιγμές που φωτιά υψώνεται στα 100-150 μέτρα και είναι ορατή από χιλιόμετρα μακριά. Όλη η πόλη αναστατώνεται. Σε πολλές γειτονιές της Αθήνας αρχίζουν να χτυπούν κι εκεί οι καμπάνες.

Οι ενισχύσεις των χωροφυλάκων που φτάνουν εσπευσμένα από τους Άγιους Αναργύρους , τη Νέα Ιωνία, τα Νέα Λιόσια και τη Νέα Φιλαδέλφεια αποκρούονται με πέτρες. Η κυβέρνηση πανικοβάλλεται. Επί τόπου φτάνουν ο διευθυντής της Αστυνομίας Αθηνών Γεωργίου και ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας Ρακιντζής με νέες ενισχύσεις: 300 χωροφύλακες από το Σύνταγμα Μακρυγιάννη με πολεμική εξάρτηση, κράνη και βραχύκαννα όπλα και 680 αστυφύλακες αλλά και ασφαλίτες και άλλους τραμπούκους.

Οι αστυνομικοί, καθώς τα οχήματά τους δεν επαρκούν, παίρνουν εντολή να φτάσουν στο Περιστέρι με όποιο μέσο μπορούν: ΙΧ, φορτηγά ακόμα και λεωφορεία της γραμμής!

Ίλη τεθωρακισμένων της αστυνομίας αναλαμβάνει τη φύλαξη των γραφείων της εταιρίας στα οποία φυλάσσονται μεγάλες ποσότητες εκρηκτικών υλών καθώς υπήρχαν πληροφορίες ότι οι εξεγερμένοι κατευθύνονταν προς τα εκεί.

Ενώ οι συμπλοκές συνεχίζονται οι χωροφύλακες αρχίζουν να πυροβολούν στον αέρα για να απομακρύνουν τον κόσμο. Ρίχνονται πάνω από 500 σφαίρες αλλά οι εξεγερμένοι δεν πτοούνται. Από τις συμπλοκές με την αστυνομία τραυματίζονται και μεταφέρονται στο Σταθμό Α Βοηθειών οι Κ. Τσίτος 30 χρόνων, Ν. Καραβανάς 16 χρόνων και Ευσταθία Μαναρακοπούλου 20 χρόνων.



Η φωτιά στις εγκαταστάσεις συνεχίζεται. Οι Ανθοπουλιώτες καταφέρνουν να εξουδετερώσουν τις πυροσβεστικές αντλίες που προσπαθούν να πλησιάσουν. Η πρώτη από αυτές καταστρέφεται ολοσχερώς. Τελικά η κατάσβεση της φωτιάς ξεκίνησε στις 3 το πρωί και ολοκληρώθηκε περίπου στις 5 το πρωί. Είχαν όμως καταστραφεί ολοσχερώς οι επίγειες εγκαταστάσεις των λιγνιτωρυχείων.

Η χωροφυλακή συλλαμβάνει πάνω από 40 άτομα ως πρωταίτιους της εξέγερσης. Τελικά κρατούνται οι Δημ. Καραγιάννης, Παν. Κασουρίδης, Νικ. Βασιλείου, Π. Πουρναράς, Αχιλ. Δημητρακόπουλος, Η. Κατσιβέλης, Νικ. Ελευθερίου, Αιμίλιος Σταματιάδης, Παν. Καρέλας, Γαρυφαλιά Κορωναίου, Σωτηρία Κορωναίου, Ιωάννης Κορωναίος, Νικ. Κλάδης, Χαρ. Τσικνιαδόπουλος, Λ. Παπαδάκης, Βας. Θεοδωρόπουλος και Ζωή Θώδου.



Οι κατηγορίες που αντιμετωπίζουν είναι πολύ βαριές: εμπρησμός εκ προθέσεως, διέγερσις του λαού εις στάσιν, ελαφραί σωματικαί βλάβαι. Από αυτούς προφυλακίζονται οι Α. Σταματιάδης, Ι. Κορωναίος, Παν. Κασουρίδης, Ν. Ελευθερίου, Ν. Βασιλείου και Ν. Κλάδης.

Δημιουργείται επιτροπή από κρατικούς υπαλλήλους και αξιωματικούς της Χωροφυλακής για να μελετήσει το θέμα της συνέχισης της λειτουργίας των λιγνιτωρυχείων ενώ η Ομοσπονδία Μεταλλευτών ζητά συμμετοχή στην επιτροπή, την εξασφάλιση των εργαζομένων και διασφάλιση της ζωής των κατοίκων της Ανθούπολης. Στις 5 Ιουνίου το Εργατικό Κέντρο Αθήνας, που δεν καταλαβαίνει τίποτα από αυτά που έχουν συμβεί, ζητά να επισπευσθεί η επαναλειτουργία του λιγνιτωρυχείου καθώς μένουν άνεργοι 250 εργάτες. Το ίδιο επαναλαμβάνει στις 28 Οκτωβρίου 1956 και η Ομοσπονδία Μεταλλευτών.



Στις 16 Μαΐου ο νέος δήμαρχος Περιστερίου Αριστείδης Σελίμης (εξελέγη το 194 με την υποστήριξη της αριστεράς) μαζί με το νομικό σύμβουλο του Δήμου Ευάγγελο Γιαννόπουλο (τον μετέπειτα υπουργό του ΠΑΣΟΚ) και τον Προϊστάμενο των Τεχνικών Υπηρεσιών Ν. Γαβριηλίδη παραχωρούν συνέντευξη τύπου στο Δημαρχείο όπου δηλώνουν ότι αν συνεχιστεί η λειτουργία του λιγνιτωρυχείου, ακόμα κι αν ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα, ολόκληρος ο συνοικισμός της Ανθούπολης κινδυνεύει να καταρρεύσει. Χαρακτηριστικά αναφέρουν ότι την προηγούμενη μέρα στην οδό Παπαμάρκου σημειώθηκε ρωγμή στο κατάστρωμα του δρόμου πλάτους 15 εκ. και μήκους 20 μέτρων.

Στις 19 Μαΐου 1956, 14 κάτοικοι της Ανθούπολης που τα σπίτια τους υπέστησαν ζημιές καταθέτουν μήνυση κατά της εταιρίας του Πρεζάνη.

Η ΔΙΚΗ

Στις 21 Νοεμβρίου 1956 πρόκειται να ξεκινήσει η δίκη των κατοίκων της Ανθούπολης που κατηγορούνται για τον εμπρησμό. Στα δικαστήρια της Αθήνας, που έχουν κατακλυστεί από Περιστεριώτες και ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις, επικρατεί μεγάλη ένταση. Η δίκη αναβάλλεται.

Στις 28 Νοεμβρίου 1956 διεξάγεται συζήτηση στη Βουλή ύστερα από επερώτηση του βουλευτή της ΕΡΕ Δ. Βρανόπουλου. Ο Βρανόπουλος ζητά την τιμωρία των υπευθύνων για την αντικανονική λειτουργία των λιγνιτωρυχείων. Ο υπουργός βιομηχανίας Π. Παπαληγούρας ρίχνει την ευθύνη στις πρώτες μεταπολεμικές κυβερνήσεις.

Στις 11 Ιανουαρίου 1957 επαναλαμβάνεται η δίκη των 18 κατοίκων της Ανθούπολης που κατηγορούνται για την πυρπόληση των λιγνιτωρυχείων. Οι βασικοί μάρτυρες κατηγορίας, δυο χωροφύλακες της φρουράς των λιγνιτωρυχείων και ο φύλακας της επιχείρησης Ξυγκάκης απουσιάζουν. Ο Ξυγκάκης βρίσκεται στη φυλακή για κλοπές. Η δίκη αναβάλλεται.



Στις 30 Ιανουαρίου 1957 ξεκινά η δίκη των υπευθύνων των λιγνιτωρυχείων. Κατηγορούμενοι ο Φρ. Πρεξάνης, εκπρόσωπος της εταιρίας «Αττική» και ο Ιω. Φινές, μηχανικός των λιγνιτωρυχείων. Στην απολογία του ο Πρεζάνης ισχυρίζεται ότι δεν είναι παράνομος αυτός (παρ ότι δεν συμμορφώθηκε με τις εντολές της μεταλλευτικής υπηρεσίας) αλλά οι κάτοικοι της Ανθούπολης που έχτισαν αυθαίρετα. Τρεις μέρες αργότερα εκδίδεται η απόφαση. Ο Πρεζάνης καταδικάζεται σε φυλάκιση τεσσάρων μηνών κι ο Ι. Φινές σε τριών. Οι κατηγορούμενοι εξαγοράζουν τις ποινές τους με 200 μεταλλικές δραχμές την ημέρα και γυρίζουν ήσυχοι σπίτι τους. Στους κατοίκους, των οποίων τα σπίτια υπέστησαν ζημιές, αποφασίζεται να καταβληθεί το ποσό των 500 δραχμών στον καθένα για… ψυχική οδύνη! Για αποκατάσταση ζημιών, ούτε λόγος.

Στις 7 Μαρτίου επαναλαμβάνεται η δίκη των κατηγορουμένων της εξέγερσης και δυο μέρες αργότερα βγαίνει η απόφαση. Το δικαστήριο τους αθωώνει όλους από την κατηγορία της φθοράς ξένης ιδιοκτησίας, δηλαδή την καταστροφή των λιγνιτωρυχείων και του πυροσβεστικού οχήματος (η κατηγορία για διέγερσι του λαού εις στάσιν έχει εξαφανιστεί) και καταδικάζει μόνο έξι από αυτούς σε πέντε μήνες φυλακή για αντίσταση κατά της αρχής απλής μορφής.

Οι καταδικασθέντες Ι. Κορωναίος, Ν. Κλάδης, Αιμίλιος Σταματιάδης, Νικ. Βασιλείου, Χρ. Τσικνιαδόπουλος και Νικ. Ελευθερίου, ασκούν έφεση και αφήνονται ελεύθεροι.

Το λιγνιτωρυχείο δεν ξαναλειτούργησε.

ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ